Weerstandsvermogen en risicobeheersing

De weerstandsfactor komt bij dit jaarverslag uit op 1,0 en bevindt zich daarmee binnen de bandbreedte van 1,0 - 1,4, zoals die in de verordening is opgenomen. Volgens de verordening is de noodzaak om op grond van de verordening de algemene reserve aan te vullen, omdat de weerstandsfactor beneden de 1,0 is als de mogelijkheid financiële ruimte boven een weerstandsfactor van 1,4 aan te wenden voor nieuw beleid zijn niet aan de orde. Een belangrijke kanttekening daarbij is dat zowel het risicoprofiel als de beschikbare weerstandscapaciteit hoger zijn ten opzichte van de rekening 2019 en begroting 2021. Dus hogere risico's, maar ook een hogere buffer om, dit als de risico's zich voordoen deze op te vangen. Bij de Perspectiefnota 2022-2025 wordt het financieel beeld van de gemeente met de financiële mogelijkheden in relatie tot de ontwikkeling van de weerstandsfactor meerjarig bezien.
De toelichting op de verschillende onderdelen die de weerstandsfactor bepalen is opgenomen in volgende onderdelen van deze paragraaf.
De coronacrisis is op deze berekening van invloed. Door corona ontstonden er nieuwe risico's voor de gemeente. Ook deze risico's zijn bij de jaarrekening 2020 geactualiseerd, zoals uit bovenstaande tabel blijkt. Het opnemen van deze risico's heeft het risicoprofiel verhoogd en dat werkt weer door in een lagere weerstandsfactor. Door de coronarisico's is de financiële positie qua buffers voor risico's minder robuust dan deze had kunnen zijn:  

Op basis van een inschatting voor alle risico's van de kans dat het risico zal optreden en het mogelijk financieel gevolg hiervan wordt met behulp van statistische kansberekeningen het mogelijke financieel gevolg van het risicoprofiel van de gemeenten in totaliteit benaderd. Die kansberekeningen zijn een hulpmiddel om te bepalen wat het bedrag dat we als buffer aan moeten houden om risico's te kunnen afdekken, de benodigde weerstandscapaciteit.
Het grote voordeel van deze rekenmethodiek is dat gebruik gemaakt kan worden van het gegeven dat niet alle risico's zich tegelijkertijd voor zullen doen. Daardoor is het bedrag aan benodigde weerstandscapaciteit lager dan de optelsom van alle risicobedragen bij elkaar. Deze berekeningen zijn in combinatie met de beschikbare weerstandscapaciteit (de buffers voor risico's) de basis voor de hoogte van de weerstandsfactor.
Bij de bespreking van de begroting is het de gewoonte om grote betekenis toe te kennen aan de hoogte van de weerstandsfactor. Dat is ook logisch, omdat het een belangrijke indicator vormt voor de financiële positie. Hierbij past wel een duidelijk kanttekening. Het inschatten van risico's met daarbij behorende bedragen en kansen is per definitie geen exacte wetenschap. Ook de berekeningen die op basis daarvan plaats vinden zijn dat dus niet. Ze zijn een hulpmiddel om in totaliteit een bedrag te bepalen om als buffer voor risico's aan te houden. Enige relativering van de waarde van dit gegeven zeker tijdens deze coronacrisis is op zijn plaats.
Ook voor deze jaarrekening zijn de risico's zijn geïnventariseerd om op die manier een beeld te krijgen van het risicoprofiel en benodigde buffer. In aanvulling op de gemeentebrede risico's en risico's van het grondbedrijf is daaraan een extra categorie toegevoegd, namelijk de risico's die samenhangen met corona.

In de volgende tabel is het totale beeld van de benodigde weerstandscapaciteit opgenomen:

Onderstaand worden de drie onderdelen van het risicoprofiel doorgelopen.

Gemeentebrede risico's
De gemeentebrede risico's zijn ter voorbereiding van het jaarverslag 2020 opnieuw geïnventariseerd en geactualiseerd en zijn vergeleken met de risico's bij de begroting 2021. Dit levert het volgende beeld op:

• het risicoprofiel voor de jaarrekening bestaat uit 85 risico's;
• het risicoprofiel in het begroting 2021 bestond uit 90 risico's;
• de verschillen zijn daarbij als volgt:
  • er zijn 14 nieuwe risico's;
  • het risico Jeugdzorg is opnieuw opgenomen:
  • 20 risico's zijn vervallen.
• voor de jaarrekening zijn er 65 financiële risico's die een effect hebben op de omvang van het weerstandsvermogen;
• van 20 risico's is geen financieel gevolg ingeschat, omdat dit nog niet duidelijk is of omdat beheersmaatregelen ervoor zorgen dat het financieel effect 0 is;
• een overzicht van 15 grote begrotingsrisico's die met name bepalend zijn voor de financiële omvang van de benodigde weerstandscapaciteit is opgenomen aan het einde van deze paragraaf. Deze risico's hebben op basis van de inschatting van de kans op voorkomen en het financieel gevolg de meeste invloed op het totale risicoprofiel.

Het risicoprofiel voor de gemeentebrede risico's is bij deze jaarrekening met € 14,5 miljoen toegenomen ten opzichte van de begroting 2021.
Deze stijging is vooral veroorzaakt door de belangrijkste stijgers met een grote financiële impact, dit zijn: het risico herijking gemeentefonds algemene uitkering en beschermd wonen, de maximum impact is toegenomen van € 10 naar € 18 miljoen; het risico inkomensregelingen (BUIG) maximaal eigen risico, de maximum impact is toegenomen van € 1,8 naar € 9,7 miljoen; het opnieuw opgenomen risico rijksmiddelen jeugd met een financiële impact van € 3,9 miljoen.

Coronarisico's
Bij de actualisatie van de financiële impactanalyse in oktober is het meest recente overzicht opgenomen van de impact van de corona crisis. Naast de concrete directe financiële impact waren de gevolgen van corona onzeker en is om die reden het risicoprofiel hierop aangepast. Bij de voorbereiding van de jaarrekening is de impact van corona voor 2020 opnieuw bezien en is zijn ook de financiële effecten voor 2021 ingeschat. Tevens is nagegaan welke corona risico's nog in het risicoprofiel moeten blijven staan.
Dit levert het volgende beeld op:

• het corona-risicoprofiel bij de jaarrekening bestaat uit 29 risico's;
• voor de jaarrekening zijn er 20 risico's die een financieel effect hebben op de omvang van het weerstandsvermogen, zoals in de bovenstaande tabel is vermeld;
• voor 9 risico's is geen financieel gevolg ingeschat, omdat dit nog niet duidelijk is;
• een overzicht van de 10 grootste coronarisico's die met name bepalend zijn voor de financiële omvang van de benodigde weerstandscapaciteit is opgenomen aan het einde van deze paragraaf.
  

Grondexploitatie risico's
In het Jaarverslag 2019 en de Financiële Jaarrapportage Projecten (FJP) 2019 is ingegaan op de wijzigingen in de regelgeving voor de grondexploitaties mede in relatie tot de verplichte tussentijdse winstnemingen. Dit zorgt ervoor dat er een onderscheid moet worden gemaakt tussen conjuncturele risico's (marktrisico's) en specifieke risico's per project. Om dit op een verantwoorde manier te doen wordt gebruik gemaakt van een checklist die aansluit bij de landelijke regelgeving van de Commissie BBV en het Handboek van de accountant.
Het risicoprofiel van de grondexploitaties is geactualiseerd bij de voorbereiding van dit jaarverslag. De aan te houden buffers voor de risico's in het grondbedrijf zijn hoger dan vorig jaar. Daarnaast daalt de ruimte binnen met name de grondexploitatie Schuytgraaf van de resterende winstcapaciteit. Daardoor daalt de ruimte om binnen deze grondexploitatie risico's zelf op te vangen. De winstcapaciteit wordt lager doordat tussentijdse winsten worden genomen. De omvang van deze tussentijdse winsten is overigens hoger dan de stijging van de benodigde risicobuffer binnen het grondbedrijf.
In relatie tot corona zijn er geen signalen dat er negatieve gevolgen zijn voor reeds gesloten overeenkomsten. Mochten zich tegenvallers voordoen dan is er voldoende weerstandsvermogen om deze daaruit op te vangen.
Voor een uitgebreidere omschrijving en verklaring van de risico’s, de financiële positie, de ontwikkeling van de benodigde weerstandscapaciteit en scenario’s van het grondbedrijf wordt verwezen naar de paragraaf Grondbeleid.
Bij de berekening van de risico's en benodigde buffers voor het grondbedrijf is uitgegaan van de huidige grondexploitaties. De gemeente Arnhem heeft de zogenaamde woondeal met het Rijk gesloten. Met het risico dat de gemeente Arnhem bij de ontwikkeling en uitwerking van plannen zal moeten bijdragen is geen rekening gehouden.

Conclusies gemeentelijk risicoprofiel
Als onderdeel van de voorbereiding van deze jaarrekening zijn de risico's opnieuw geïnventariseerd en is het risicoprofiel aangevuld met risico's die betrekking hebben op corona. Aan de hand van inschattingen van mogelijke financiële gevolgen van deze risico's en de kans dat deze zich voor zullen doen is de benodigde weerstandscapaciteit met behulp van statistische berekeningen bepaald. De onzekerheden zijn op dit moment groot, waardoor ook de waarde van de meerjarige presentatie van het risicoprofiel beperkt is. Het is noodzakelijke dat we de ontwikkeling van de risico's steeds opnieuw inschatten en het beeld, zoals dat naar de raad wordt gepresenteerd steeds daarbij laten aansluiten. Zoals toegelicht is het totale risicoprofiel ten opzichte van eerdere inschattingen met € 15,8 miljoen gestegen.

Algemene reserve
In 2020 was begroot om circa € 16 miljoen toe te voegen en € 15 miljoen te onttrekken aan de algemene reserve. Per saldo is er dus ruim € 1 miljoen toegevoegd gedurende het begrotingsjaar. Deze jaarrekening laat zien dat van het jaarresultaat € 13 miljoen aan de algemene reserve kan worden toegevoegd. In hoofdstuk 1 zijn de voornaamste oorzaken hiervan benoemd.

Reserves grondexploitaties
De ontwikkeling van het weerstandsvermogen van het grondbedrijf wordt in de paragraaf Grondbeleid toegelicht.

Onvoorzien en strikt onvermijdbaar
De post onvoorzien en strikt onvermijdbaar van € 1,0 miljoen is in 2020 ingezet als dekking voor de Bethaniënstraat/Grondwal.

Conclusies beschikbare weerstandscapaciteit
De totale beschikbare weerstandscapaciteit is gestegen ten opzichte van de vorige stand bij de Begroting 2021.