Weerstandsvermogen en risicobeheersing

Met ingang van 2023 wordt de herijking van het gemeentefonds geeffectueerd. Er worden aparte onderzoeken uitgevoerd op drie onderdelen. De klassieke taken, het sociaal domein (samen de algemene uitkering) en beschermd wonen. De verschillende onderdelen zullen verschillende herverdeeleffecten kennen, maar omdat alle gemeentefondsmiddelen vrij besteedbaar zijn, is met name het totaaleffect van belang.
Volgens de laatste inzichten zal zowel uit het onderzoek naar de verdeling de algemene uitkering als van beschermd wonen een negatief herverdeeleffect volgen.
In het weerstandsvermogen houden we rekening met een maximaal herverdeeleffect van € 18 miljoen. Dit is opgebouwd uit een mogelijk nadeel van € 3 miljoen op de algemene uitkering en € 15 miljoen op Beschermd Wonen, rekening houdend met ingangsjaar 2023 en het ingroeipad op Beschermd Wonen. De kans dat dit optreedt wordt ingeschat op 50%.

Voor het opvangen van resultaten in de Bedrijfsvoering is de BR Bedrijfsvoering ingericht. Met deze BR moeten incidentele afwijkingen op personeel worden opgevangen. Het risico bestaat dat onvoorziene tegenvallers binnen bedrijfsvoering niet kunnen worden opgevangen binnen de BR Bedrijfsvoering. Daarnaast doet het risico zich voor dat de reeds ingeboekte taakstelling op De Connectie niet wordt gerealiseerd.

De begroting van de BVO De Connectie kent een aantal onzekerheden dat een risico vormt:
- Grote projecten zoals de investeringen in de ICT infrastructuur leiden mogelijk tot meerkosten (maximaal financieel gevolg € 300.000);
- Frictie: risico op frictiekosten als gevolg van: boventalligheid; wegvallen dienstverlening aan De Connectie; afbouw formatie door harmonisering. (ongekwantificeerd);
- Desintegratie Huisvesting: risico als gevolg van leegstaande panden doordat De Connectie een andere vestigingsplaats kiest. (ongekwantificeerd);
- Outputfinanciering: risico dat de invoering van outputfinanciering een hogere bijdrage voor Arnhem tot gevolg heeft. (ongekwantificeerd);
- Overige risico's die samenhangen met de Connectie (maximaal financieel gevolg € 2.000.000,-).

In de afgelopen jaren is een onevenwichtigheid ontstaan tussen de formatieve en daadwerkelijk ingezette capaciteit bij het cluster Strategie, beleid en regie (SBR). Er is een plan van aanpak opgesteld om de opgaven en de bezetting in verband met elkaar te bezien. De uitkomst van dit onderzoek kan verschillende kanten op. Van teveel of juist te weinig formatie in relatie tot de opgaven. Voor de jaren 2021 en 2022 zijn er beperkte(re) sturingsmogelijkheden om de bezetting te beïnvloeden. In die jaren is het als een knelpunt in de begroting meegenomen. Vanaf 2023, als ook de uitkomst van het onderzoek bekend is en daarop vervolgacties zijn opgesteld, zijn de
sturingsmogelijkheden groter. In afwachting van het onderzoek wordt het knelpunt in deze jaren als risico opgenomen.

Het risico bestaat dat het Rijk niet instemt met de wijze waarop de gemeente de wet op de Loonbelasting heeft toegepast. Dit kan leiden tot een naheffing van de belastingdienst.

Leningen aan gelieerde instellingen
De gemeente Arnhem verstrekt leningen aan gelieerde instellingen ten behoeve van het realiseren van activiteiten die nauw grenzen aan het gemeentelijke beleid.
Een kanttekening bij het bestaande risico R330, leningen aan derde partijen. Bij onze grote leningnemers (HAN en Drie Gasthuizen) worden geen problemen verwacht, zij zijn gefinancierd door het Rijk. Bij de andere, veel kleinere leningen, kunnen er nog wel betalingsproblemen optreden als gevolg van de coronacrisis. Hoe lang kunnen culturele instellingen en sportverenigingen deze crisis volhouden voor ze omvallen? En hoe lang duurt het daarna voordat ze weer gezond zijn? De becijfering van de risico's blijft hetzelfde, maar aangenomen wordt dat de kans wel groter wordt.
Naast het bestaande risico is nu de hogere kans op voorkomen in dit coronarisico opgenomen. Als coronarisico een risicoklasse hoger dan wat nu in de becijfering zit.
Het risico dat Sportbedrijf en MSSA leningen niet kunnen betalen maakt deel uit van dit risico, maar is ook als een apart risico opgenomen.

De crisis maatregelen tellen niet mee voor de omvang van het gemeentefonds. Daarmee is er geen voor- of nadeel voor de gemeentefondsuitkering. Voor de jaren 2020 en 2021 wordt het accres (volume en nominaal) en plafond BCF bevroren, om gemeenten zekerheid te geven. In de septembercirculaire is het accres vanaf 2022 ook niet aangepast, maar afhankelijk gemaakt van de keuze voor een eventuele nieuwe normeringssystematiek. Indien er een forse recessie als gevolg van de corona-crisis optreedt, zouden gemeenten op de langere termijn een lagere gemeentefondsuitkering kunnen krijgen. Dit is afhankelijk van de mate waarin het Rijk gaat bezuinigen en welke afspraken gemaakt worden over de normeringssystematiek op de langere termijn.

Minder belastingopbrengsten (m.n. OZB) als gevolg van een stijging van het aantal faillissementen. Het risico bestaat dat het aantal faillissementen als gevolg van de coronacrisis toeneemt.

Vanuit het rijk is aangegeven dat per 1-1-2021 het bouwbesluit zal worden aangepast met daarin de definitieve BENG-eisen.
De verwachting dat hierdoor de bouwkosten van schoolgebouwen zullen gaan toenemen.Een eerste grove schatting is dat dit een stijging van de investeringsbedragen vanaf 2022 met circa 10% betekent. Dat betekent een stijging van het investeringsvolume met ongeveer 5 miljoen. Eind juni zal er een exactere berekening beschikbaar komen.

Vanwege Corona is er onderzocht of de ventilatie systemen van de volledig in eigendom van de gemeente zijnde schoolgebouwen (uitsluitend de Mfc's) wel voldoen aan de eisen van het huidige bouwbesluit. Voor het herstel worden meerdere opties onderzocht.
Een indicatieve schatting van de kosten voor het aanpassen van de ventilatie bij de mfc's bedraagt € 750.000,=. Er is een rijksregeling die daarvan 30% subsidieert, daarmee resteert een risico van € 525.000,=. De kans dat dit nodig blijkt te zijn wordt geschat op 70%.

Mogelijk extra kosten onderhoud om de Schouwburg langer in de lucht te houden zolang nog niet is gebouwd, en/of eventuele financiële gevolgen in de exploitatie indien voorstellingen door slechte staat van onderhoud van het gebouw geannuleerd moeten worden.

Op BUIG geldt, middels de vangnetregeling, een maximaal eigen risico van 10% (gekoppeld aan de hoogte van het budget). Het maximaal eigen risico bedraagt op basis van het voorlopige BUIG 2021 (incl. het verwachte aandeel in het deelbudget Covid-19) € 12 miljoen. Op basis van de begrotingssystematiek BUIG van Arnhem wordt voorgesteld in de exploitatie 2021 rekening te houden met een tekort van € 2,3 miljoen. Het verschil tussen het maximale eigen risico en het tekort in de begroting a € 9,7 miljoen is opgenomen.

Het risico bestaat dat de gemeente de deelneming Scalabor als gevolg van een toekomstig negatief resultaat zal moeten afwaarderen. Mogelijke oorzaken:
•onvoldoende verandervermogen binnen het werkbedrijf leidt tot onvoldoende resultaten op het punt van arbeidsontwikkeling, doorstroming naar werk en financiële resultaten;
•onvoldoende benutting SW-werkplekken en onvoldoende rendabel maken van een SW-werkplek;
•onvoldoende inkoop P-wet trajecten (inwoners met een bijstandsuitkering) door gemeenten. Het bedrijfsplan Scalabor biedt arbeidsontwikkeldiensten aan voor inwoners die een beroep doen op ondersteuning vanuit de Participatiewet;
•onvoldoende aanbod van werk, oorzaken: 1. gemeente koopt groen en schoonmaak liever elders in, 2. mogelijke beperkingen in het aanbestedingsrecht;
• overige gemeenten zouden ervoor kunnen kiezen om na 5 jaar geteld vanaf de start in 2018 geen nieuwe DVO af te sluiten met Scalabor. Ook op dit onderdeel zal de gemeente de feitelijke ontwikkelingen volgen.

Het re-integratiebudget staat onder druk. Er is geen ruimte voor extra zaken. De participatiemiddelen zijn onder andere nodig om de ambitie in de begroting op het gebied van werk te realiseren. Onder andere vanwege rijksontwikkelingen bestaat het risico dat niet op het juiste moment geld beschikbaar is om in te zetten:
- Voor beschut werk heeft het rijk gemeenten verplicht om beschut werk aan te bieden tot minimaal de opgelegde taakstelling. Arnhem heeft gekozen om niet actief in te zetten op Beschut werk (we hebben een alternatief: activerend werk). Op basis van de taakstelling 2021 bedraagt het risico circa 2,5 miljoen.
- Om de doelstellingen rondom de banenafspraak te halen zal het aantal mensen dat in aanmerking komt voor de banenafspraak de komende jaren toenemen. Het risico is dat ook hiervoor geen ruimte is in het re-integratiebudget. Op dit moment is hiervoor nog geen financiële vertaling gemaakt.
- Door de op 1 januari 2020 in werking getreden Wet Arbeidsmarkt in balans (WAB) bestaat de kans dat de financiële ruimte voor de grote opgave van de verschillende doelgroepen uit de participatiewet steeds kleiner wordt.
- Er zijn landelijk ideeën over het toewerken naar een regionaal sociaal werkbedrijf. Dit kan effect hebben op Scalabor en de roep om invloed vanuit de regio kan dan groter worden.

Er zijn nog geen signalen dat er meer inwoners in de schulden zijn gekomen door Corona. Het aantal aanvragen was zelfs door Corona afgenomen, omdat het aantal "live" gesprekken met inwoners is afgenomen, en telefonische afspraken als drempel kunnen worden gezien bij een hulpvraag.
Verwacht wordt dat komende periode meer aanvragen zullen komen, onder andere vanuit ondernemers. Voor 2021 bedraagt het risico € 750.000, omdat we verwachten dat het merendeel van de kosten pas in 2021 zal komen.

Vanuit de Kinderopvangtoeslag affaire (KOT) heeft het ministerie alle overheden opgeroepen om de vorderingen die de gedupeerden bij de overheden hebben, kwijt te schelden. De Belastingdienst heeft een lijst verstrekt met 248 Arnhemse gedupeerden. Deze lijst mogen we alleen gebruiken om inwoners te benaderen, niet om intern te vergelijken met andere systemen. Daarnaast moeten er nog afspraken worden gemaakt met VNG. Hierdoor kunnen wij deze vorderingen nog niet afboeken, dit gebeurt pas zodra we deze inwoners en de bijbehorende vorderingen goed in beeld hebben en er landelijk uniforme afspraken zijn gemaakt. De verwachting is wel dat deze gedupeerden ook bij de gemeente Arnhem betalingsachterstanden hebben zowel bij W&I als bij Belastingen (lokale heffingen).

In de begroting zijn structureel aanvullende middelen opgenomen voor Jeugdzorg. Het Rijk heeft voor de jaren 2019, 2020, 2021 en 2022 aanvullende middelen beschikbaar gesteld. Naast deze aanvullende middelen is ook een toezegging gedaan in de vorm van een onderzoek naar de landelijke tekorten jeugd en in hoeverre deze structureel zijn. Afhankelijk van de resultaten van het onderzoek wordt het landelijke budget hiertoe structureel opgehoogd. Dit is de verwachting van de gemeente Arnhem. In afwachting van de wijziging van het landelijke budget zijn de incidentele middelen van € 3,9 miljoen vanaf 2023 structureel in de begroting meegenomen. Dit is in lijn met landelijke afspraken tussen het Rijk en de provincie.

Omdat de kosten van Jeugdzorg in eerdere jaren meer zijn gestegen dan voorzien en hoger zijn dan begroot, is begin 2020 een taskforce opgericht die aanvullende maatregelen geformuleerd heeft ter hoogte van € 5 miljoen. Vooruitlopend op een integrale visie sociaal domein zijn diverse maatregelen al door de Raad vastgesteld en opgestart. In de prognoses voor 2022 en verder gaan we uit van een kostenbesparend effect van deze maatregelen van ca. € 2 miljoen per jaar. Zolang de maatregelen nog niet volledig geëffectueerd zijn, blijft het risico bestaan dat niet het gewenste maatschappelijk effect en/of de berekende financiële besparing wordt bereikt.

Jaarlijks ontvangen we als gemeente Arnhem een bijdrage van regiogemeenten voor verblijf LVB. Besluitvorming binnen de regio liep tot 2020, waarbij over 2021 nog nadere afspraken gemaakt worden. Het risico is aanwezig dat deze bijdrage niet meer ontvangen zal worden voor 2021 en 2022.

Naarmate de coronacrisis langer duurt en de maatregelen strenger zijn geworden, stijgt de verwachting dat het aantal zorgvragen toeneemt. Bij jeugdzorg bestaan hiervoor al signalen. Na de coronacrisis ontstaat mogelijk ook een verdere toename van de overige zorgvragen (wmo en ook mantelzorg). Dit bijvoorbeeld door verergering van hulpvragen die niet konden worden opgepakt, een stuwmeer aan achterstallige hulpvragen of terugval van cliënten. Door de voorziene '1.5-meter-samenleving' bestaat er zelfs een risico dat de zorg duurder wordt.
Het genoemde bedrag gaat uit van een tijdelijke toename van 10% van de ambulante zorgvormen (begeleiding Wmo en Jeugdwet en behandeling Jeugdwet) in de drie tot zes maanden gedurende en na de coronacrisis. We kunnen op dit moment nog niet voorzien welke periode reëel is. Het kan ook langer of zelfs blijvend van aard zijn, met name bij jeugdzorg.

Naast de huidige voorzieningen zijn andere locaties geopend om opvang en hulpverlening conform de richtlijnen van RIVM te verlenen en is een extra locatie geopend voor de opvang van daklozen met ziekteverschijnselen. Het gaat om opvang in een passagiersschip en het klooster in Huissen. Het Rijk heeft toegezegd gemeenten hiervoor te compenseren voor 2020. Met de huidige ontwikkelingen is de verwachting dat het passagiersschip ook voor een half jaar in 2021 nodig zal zijn voor opvang en hulpverlening conform de richtlijnen van RIVM.
Opvang moet anders georganiseerd worden, zodat afstand 1,5 meter handhaven en 1 of 2 persoonskamers voor daklozen mogelijk is. Inzet is op het versneld realiseren van geschikte woningen voor daklozen, zodat met minder opvangcapaciteit (maar ruimer opgezet) volstaan kan worden. Uitstroom van het passagiersschip is afhankelijk van de snelheid van het realiseren van woningen.

Sportverenigingen met een eigen accommodatie zien hun inkomsten sterk teruglopen. De helft van de inkomsten zoals onder andere baromzet, ophalen oud papier en sponsorgeld valt weg.
Om een goed beeld van de consequenties te krijgen is de Arnhemse Sportfederatie gevraagd een inventarisatie te doen bij de Arnhemse verenigingen en sportaanbieders.
Sportverenigingen die bij de gemeente (bij ons Sportbedrijf) hun accommodatie huren, krijgen kwijtschelding vanaf moment sluiting tot 1 juni. Hiervoor is door minister Van Rijn een compensatieregeling in het leven geroepen. Deze compensatieregeling voorziet ook in een tegemoetkoming voor sportverenigingen met een eigen accommodatie. Doordat de huisvestingskosten (deels) worden gecompenseerd voor de tijd van sluiting, zal de druk op de exploitatie van de sportverenigingen er grotendeels af zijn.

Het Sportbedrijf heeft te maken met een forse terugloop van de inkomsten, doordat zij onder andere tijdelijk geen huur in rekening brengt bij sportverenigingen, maar ook inkomsten uit evenementen en entree mislopen. Het Sportbedrijf is echter ook met diverse kostenbesparende maatregelen bezig waaronder werktijdverkorting. Verwachting is dat zij een eventueel resterend nadeel binnen het eigen vermogen of door een rijksbijdrage kunnen opvangen. Dit is wel afhankelijk van de duur van de crisis.

Op 16 december 2020 is het facetbestemmingsplan woningsplitsing en verkamering onherroepelijk geworden. Dit bestemmingsplan beperkt de bouw- en gebruiksmogelijkheden van eigenaren. Hierdoor bestaat er een risico op planschadeclaims van eigenaren en andere rechthebbenden. Het risico op planshadeclaims is aan de orde voor het gebied (Spijkerkwartier e.o) waarvoor per juli 2019 een Voorbereidingsbesluit gold. Omdat voor de rest van de stad geldt dat het college tijdig kenbaar maakte dat een facetbestemmingsplan in voorbereiding was, konden eigenaren anticiperen op het nieuwe beleid, en is het risico voor het grootste deel van de stad gemitigeerd.

De inkomsten bij invoering van Diftar bestaan uit een vast en een variabel deel. Het variabel deel is afhankelijk van het aantal aangeboden zakken, en gebaseerd op een raming die in de praktijk lager kan uitpakken. Daardoor kan het variabel deel van de afvalstoffenheffing lager zijn dan begroot.